Ονομασία - Πρώτοι Κάτοικοι
Η Σύμη κατοικείται από τα προϊστορικά ακόμα χρόνια. Μερικά ονόματα που αναφέρονται είναι, Καρίκη, Μεταποντίς, Αίγλη, και Σύμη από το όνομα της συζύγου του Γλαύκου, που θεωρείται ο πρώτος κάτοικος στη γη αυτή. Εικάζεται ότι οι αρχικοί κάτοικοι της ήταν οι Κάρες και οι Φοίνικες. Μετά ήρθαν οι Δωριείς.
Μυθολογία
Η Σύμη είναι γνωστή από τη μυθολογία. Στο νησί, σύμφωνα με την παράδοση γεννήθηκαν οι τρεις Χάριτες. Το σημερινό όνομά της το οφείλει, σύμφωνα με το Διόδωρο το Σικελιώτη, στη Νύμφη Σύμη, που κατά το μύθο ζευγάρωσε με τον Ποσειδώνα, θεό της θάλασσας. Καρπός του έρωτά τους υπήρξε ο Χθόνιος, που έγινε βασιλιάς των πρώτων κατοίκων του νησιού.
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η Σύμη ήταν κόρη του Ιαλυσού και της Δώτιδας και ήταν η επώνυμη ηρωίδα του νησιού.
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα του αναφέρει ότι ο βασιλιάς της, ο Νηρεύς, οδήγησε στην Τροία τρία πλοία.
Αρχαία χρόνια
Στην αρχαιότητα, συναντάμε τη Σύμη και με άλλες ονομασίες, όπως Καρίκη, Έλκουσα, Αίγλη και Μεταποντίς, οι οποίες όμως ήταν προγενέστερες. Πρώτοι κάτοικοι του νησιού θεωρούνται οι Κάρες, οι Λέλεγες από τη γειτονική μικρασιατική ακτή, οι Φοίνικες και αργότερα εγκαταστάθηκαν άποικοι από την ηπειρωτική Ελλάδα. Ανέκαθεν, η Σύμη ανήκε στην επικράτεια των Ροδίων. Μόνο για ένα σχετικά μικρό διάστημα, κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων. Στα ιστορικά χρόνια, εντάχτηκε στην αθηναϊκή συμμαχία και αποτέλεσε αθηναϊκή βάση, κατά τον Πελλοπονησιακό πόλεμο.
Η ιστορία της στα μετέπειτα χρόνια είναι παράλληλη των υπολοίπων νησιών της Δωδεκανήσου. Έτσι, πέρασε, αρχικά, στη Ρωμαϊκή κυριαρχία και αργότερα αποτέλεσε τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μέχρι το 1309, οπότε και κατακτήθηκε από τους Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου, οι οποίοι εκτιμώντας την προνομιακή θέση του νησιού, το ώθησαν σε μια μακρά περίοδο ευημερίας, που συνδέεται με την ανάπτυξη του εμπορίου, της ναυσιπλοΐας, της σπογγαλιείας και της ναυπηγικής τέχνης.
Τουρκοκρατία
Το 1522 πέρασε στα χέρια των Τούρκων. Ωστόσο, την περίοδο αυτή, η Σύμη κατείχε σημαντικά εμπορικά και φορολογικά προνόμια, καθώς και ελευθερίες θρησκευτικής και γλωσσικής έκφρασης.
Οι κάτοικοι της Σύμης, με τον στόλο τους, πήραν ενεργά μέρος στην Επανάσταση του 1821. Οι Συμιακοί ζήτησαν από τον Κυβερνήτη Καποδίστρια, με υπόμνημά τους στις 27 Ιουλίου 1829, την απελευθέρωσή τους και τη συμπερίληψη του νησιού τους μέσα στα όρια του ελληνικού κράτους. Αίτημα που επανέλαβαν διά του Συμιακού ιερομόναχου Βενέδικτου από τη Ρωσική μονή του Αγίου Όρους του Αγίου Παντελεήμονα, ο οποίος συνέταξε προσωπική παρακλητική επιστολή προς το νέο Κυνερνήτη. Παρά τη μεγάλη προσπάθεια, η Σύμη βρέθηκε ξανά κάτω από την τουρκική κυριαρχία, το 1832. Η κατοχή κράτησε μέχρι το 1912, χρονιά κατά την οποία το νησί πέρασε στα χέρια των Ιταλών. Η ιταλική κατοχή ήταν ιδιαίτερα σκληρή για τους κατοίκους, οι οποίοι γνώρισαν χρόνια μεγάλης φτώχειας. Η Ιταλική κυριαρχία έληξε το 1943 χωρίς, όμως, να τελειώσουν και τα δεινά του νησιού, που πολλές φορές άλλαξε χέρια μεταξύ Άγγλων και Γερμανών. Οριστικά περιήλθε στα χέρια των Άγγλων στις 25 Σεπτεμβρίου 1944. Την 8η Μαΐου 1945, ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής της Δωδεκανήσου Όττο Βάγκνερ υπέγραψε το Πρωτόκολλο Παράδοσης της Δωδεκανήσου στους συμμάχους. Παρόντες ήταν ο Άγγλος Ταξίαρχος Μόφατ, o διοικητής του Ιερού λόχου Τσιγάντες, ένας Ινδός και ένας Γάλλος αξιωματικός. Οι Γερμανοί ήθελαν να γίνει η παράδοση των νησιών στους Έλληνες, όμως αυτό δεν το αποδέχθηκαν οι Άγγλοι, οι οποίοι αργότερα επεδίωξαν να κάνουν τα νησιά επαρχία της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Την 31η Μαρτίου 1947 υπεγράφη το Πρωτόκολλο Παράδοσης στην Ελλάδα και η Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση παρέδωσε καθήκοντα στην Ελληνική Διοίκηση. Η οριστική ενσωμάτωση και παράδοση των Δωδεκανήσων στη μητέρα Ελλάδα σημειώθηκε στις 7 Μαρτίου 1948.
Η Σύμη, όπως και τα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου, είχε την ατυχία να βρεθεί κάτω από ξένους δυνάστες εξίμισι ολόκληρους αιώνες και φυσικό ήταν, για την περίοδο αυτή, οι μόνες πηγές πληροφοριών να είναι οι ταξιδιώτες που την επισκέφθηκαν. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, όμως, δεν υπήρξαν πολλοί. Ωστόσο, οι ταξιδιώτες και οι γεωγράφοι που την επισκέφθηκαν, έγραψαν οι ίδιοι γι' αυτήν ή την αποτύπωσαν πάνω σε χάρτη - αυτοί είναι λίγοι - ή κατέγραψαν πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία, τα έθιμα και την τοπογραφία της. Το 1420 ο Christoforo Buondelmonti, Ιταλός Μοναχός Ιερέας, που ταξίδεψε από την Φλωρεντία, έγραψε βιβλίο, στο οποίο περιγράφει το νησί και σχεδίασε ένα μάλλον πρωτόγονο χάρτη της Σύμης. Αναφέρει ότι το νησί ονομαζόταν Simie, από το Simen, που ήταν ο βασιλιάς του, ή από τη λέξη Simane, που είναι η ελληνική απόδοση της λατινικής λέξης propinqua, που σημαίνει κοντινή, αφού βρίσκεται πολύ κοντά στην Ανατολή και οι κάτοικοί της κέρδιζαν το ψωμί τους από το εμπόριο που έκαναν με τους στεριανούς. Οι κάτοικοι με τις μικρές βάρκες τους ταξίδευαν ανάμεσα στη Ρόδο και την Τουρκία και έκαναν εμπόριο.
Νεότερη Ιστορία
Το 1947 ιδρύεται στην Κω το Εθνικό Μέτωπο Πανδωδεκανησιακής Απελευθέρωσης (Ε.Μ.Π.Α.). Το Ε.Μ.Π.Α. διαδίδεται και στη Σύμη. Ο νόμος 518/48 «περί προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα», δημοσιεύεται στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως τον Ιανουάριο του 1948. Την 7η Μαρτίου του 1948 έγινε, και επίσημα, η Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα.
